Технологияға әлемдік бақылау орнату – жаңа заман талабы

Ландри Сигна, Марк Эспозито, Санджив Хаграм

ВАШИНГТОН, Колумбия округі – Пандемия кезіндегі карантин, дигитализация мен Төртінші өнеркәсіптік революцияның күшеюі – барлығы жаһандық басқару жүйесіне өзгеріс алып келетін негізгі күш иелері. Әлемдегі технология алпауыттары бір мезгілде геосаяси көшбасшы бола алатындықтан жасанды интеллект сияқты алдыңғы қатарлы салаларда  бәсекелестік артып келеді. Төртінші өнеркәсіптік революциядағы технология тартысы пандемиядан кейін дүние жүзіндегі экономикалық және саяси келісімдерге әсер ететін негізгі факторға айналады.

АҚШ жасанды интеллект саласында үздіктердің қатарында, дегенмен оған дес бермей келе жатқан Қытай, басып озуға құлшынып тұрған Ресей сияқты елдер де бар. Қытай аталған салаға (чиптер мен электрокөліктерді қосқанда) 300 млрд доллар инвестиция құйып үлгерді. Сондай-ақ, ұлттық инновациялық стратегия («Қытайда жасалған 2025») қабылдап, Baidu, Alibaba және Tencent сынды технология алыптарының дамуына жол ашты. Қытайдың жасанды инттелект саласын дамытуға әлеуеті зор болғанымен, АҚШ-тың алдын орау үшін көп жұмыс істеуі керек. Зерттеу нәтижелеріне сәйкес, Қытай үш негізгі бағыт бойынша артта қалып жатыр. Олар: құрал-жабдықтар, ғылыми зерттеулер, коммерциялық сектор.

АҚШ пен Қытайдан бөлек Еуропа және Азия елдері де Төртінші өнеркәсіптік революция жаңашылдығына ұмытылуда. Мысалы, Ұлыбритания өзінің зерттеу институттарының өте мықты болуы мен зерттеу саласына үлкен мемлекеттік қаржыландыру жүргізетіндіктен жасанды интеллект саласына дайындығы жоғары елдердің қатарына орныққан. Сол сияқты көптеген Азия елдері де технологияны қолданысқа енгізу және роботтандыру үрдісінде айтарлықтай басымдық танытты. Әр 10 000 жұмысшыға 774 робот келетін Оңтүстік Корея техника саласында біршама елді басып озды; ал Жапония онсыз да мықты дамыған автокөлік өндірісімен қоса автономды транспорт құралдарын жасауда көш бастап тұр.

COVID-19 пандемиясы цифрландыру тенденциясын үдетті: вирусты бақылап, болжап, диагностика жұмыстары мен вирустың таралуын тоқтату үшін; сонымен қатар, электронды сауда, қашықтан жұмыс істеу мен басқа да өзгеріске ұшыраған сала қызметтерін ұйымдастыруда 4ӨР технологиялары қолданысқа енді. Анығында вирустың таралу белгілерін алғаш тапқан жасанды интеллект болды. Және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ресми хабарламасынан бір апта бұрын анықтай алған. Сол уақыттан бастап жасанды интеллект және машиналды оқыту пандемияны бақылап, бағдарлау үшін; вирус жұқтыру қаупі жоғары науқастарды анықтап, қажетті қорды оптимизациялау үшін қолданылып келеді.

Ғалымдар COVID-19 жаңа ошағын анықтап, емделудің тиімді тәсілін немесе вакцина ойлап табуда жасанды интеллектке жүгініп отыр.  Бірақ мұндай жұмыс жаһандық деңгейде ашық бақылау жұмыстарын жүргізуді талап етеді. Құны нөлге тең «вакцина ұлтшылдығына» тап болмас үшін деректердің трансшекаралық алмастыру процесін жетілдіріп, ешкім артта қалмас үшін технологияға қатысты шешімдерді дұрыс қарастыруымыз керек.  

Денсаулық сақтау саласында соңғы уақытта орын алып жатқан өзгерістер 4ӨР геосаясатының символы болып табылады. COVID-19  дағдарысының басынан бастап Қытай-АҚШ арасындағы шиеленістің өршуіне көпшіліктің назары басым болды. Ал дамушы елдердің дағдарысты 4ӨР технологияларын енгізу мүмкіндігі ретінде пайдалана білуді барлығы анық аңғара алмайды. 

Мысалы, Африкада жасанды интеллект негізінде балаларға білім контентін ұсынатын SMS-платформа іске қосылды. Яғни, ғаламтор, смартфон немесе кітапқа қолы жетпей отырған балалар мектепке бармай-ақ білім ала алады. Мектеп қайта ашылғанға дейін мұндай жаңашылдықтың маңызы тек арта бермек. Сол сияқты әлеуметтік арақашықтықты сақтап, жеткізу жұмысын жалғастыра беру үшін саудагерлер мен сатып алушылар электронды сауда, мобильді төлемдерді қолдануды жөн көреді. Ал ауыл шаруашылығы саласында көптеген фермерлер қандай да бір шешім қабылдауда «зат ғаламторымен» толықтырылған үлкен деректер платформасындағы ақпаратты қолданып отыр.

Алайда аталған мүмкіндіктерді толықтай іске асыруға мемлекеттік және жеке меншік сектор, көпсалалы институттар арасында бірыңғай координация орнату керек. Табиғатынан 4ӨР бәсекелестігі әр елдің өз экономикалық қуаты арқылы халықаралық стандарт қалыптастыруына жол ашады. Деректер ең күшті қару болып есептелетін дәуірде дамыған елдердің жеке ақпарат құпиялылығы сияқты негізгі мәселелерге қатысты жүргізетін реттеу әдістері алдағы уақытта тұтас жаһандық экономика тәртібіне әсер етеді. 

Бұл динамика қазіргі таңда әр түрлі елдердің жасанды интеллект негізінде тұлғаны тану мен контактілерді цифрлық бақылау құралдарын қолдануына ықпал етті. Оңтүстік Корея мен Қытайда мұндай технологияларды қалыпты өмірге бейімдеу ертерек басталды және әлі күнге дейін вирустың таралуын шектейтін тиімді құрал екенін дәлелдеп келеді. Әлбетте, жеке ақпарат құпиялылағына зияны да тиіп жатыр.

АҚШ, керісінше, аталған технология құралдарына сенім артпады. Себебі, тұтынушы ақпараттарының құпиялылығы, деректер қауіпсіздігі мен 4ӨР-ғы цифрлық меншікке қатысты нақты ереже мен стандарт қабылданған жоқ. АҚШ-тағы кейбір штаттар әр түрлі нормативті-құқықтық база ұсынғанымен ұлттық жүйенің жоқтығы жасанды интеллект пен үлкен деректер әлеуетін жүзеге асыруға үлкен кедергі болып тұр.

АҚШ пен Қытай арасындағы тартыс ұлттық қауіпсіздік пен сауда артықшылығын күн тәртібіндегі басты мәселеге шығарып, басқаруға қатысты негізгі сұрақтар өте күрделі геосаяси проблемаға айналды. Бірақ жаһандық консенсус болмай жаһандық технология индустриясын тиімді басқару мүмкін емес. Деректер құпиялылыған реттеу бойынша «оқшауланған ұлттық» түгіл, жалпы ұлттық стратегия жоқ. «ЕО Деректерді қорғаудың жалпы қағидалары» мысалында байқағанымыздай мемлекеттік органдардың арасында бірыңғай байланыстың болмауынан үлкен қателік жасалып, аталған регламентті жүзеге асыруда қиындықтар туындады; ықтимал заң бұзушылық бойынша тергеу амалдарын жүргізуге кедергі келтіріп, бәсекелестікті әлсіретіп, тұтынушы мен бизнес тарапынан сенімнің жоғалуына әкеп соқтырды.

COVID-19 – дағдарысы – халықаралық серіктестіктің болашағын анықтайтын тарихи мәні бар мүмкіндік. Жаңа технологияны қолдану мен реттеуге қатысты мәселе бір мемлекет немесе бір сала бойынша ғана шектелмейді. Төртінші өнеркәсіптік революция аясындағы ынтымақтастықтың (вакцина ойлап табу мен оны қолданысқа енгізу жұмыстарын бірлесіп ұйымдастырудан бастап) берер пайдасы өте ауқымды болуы мүмкін.  Оған жету үшін ортақ қажеттіліктердің кең көлемді, адал жолын іздеп табу керек.

Ландри Сигна, Аризона университеті Жаһандық менеджмент мектебінің профессоры әрі директоры, Брукингс институтының бас ғылыми қызметкері, Стэнфорд университетінің ғылыми қызметкері, Дүниежүзілік экономикалық форумның жас жаһандық көшбасшысы, кейінгі жарық көрген Unlocking Africa’s Business Potential кітабының авторы. 

Марк Эспозито, Хульт және Гарвард университеті Халықаралық бизнес мектебінің профессоры, Экономика және бизнес профессоры, Nexus Frontiertech негізін қалаушылардың бірі, Дубайдағы Мохаммед бин Рашид Мемлекеттік басқару мектебі және Кембридж Сот бизнесі мектебінің стипендиаты. 

Санджив Хаграм, Аризона университеті Жаһандық менеджмент мектебінің бас директоры әрі деканы.

Copyright: Project Syndicate, 2020.

www.project-syndicate.org