Елена Новикованың Александр Кожабачимен (Бейрут) бірлесіп жазған және Ғаламдық шешімдер бастамасының сайтында жарияланған мақаласының аудармасы
«Бүкіл топ арасында маңызды емес өзгерістерді көрсетуден гөрі шағын топ арасында маңызды өзгерістерді көрсету әлдеқайда тиімді» (Джон Катценбах, 2018, «Сыни азшылық», 104-бет).
Диаметрі 125 нм-нен де кіші вирус планетаға таралған кезде, адамның өзін дәрменсіз және қоғамнан тыс сезінуі қарапайым дүние болар еді. Оның орнына, біз өзара қаншалықты байланысты екенімізді және тіпті ең кішкентай нәрселердің әсері орасан зор болуы мүмкін екенін байқауды жөн көрдік. Әрине, әңгіме оң сипаттағы орасан әсер туралы. Қорқынышты деп санауға болатын жағдайлар адамның алып емес екенін, тереңдетіп айтар болсақ, тіпті белсенділердің шағын тобы түгіл, бір ғана белсенді жас өмірде құнды жаһандық із қалдыруы мүмкін екенін дәлелдеді. Біздің тәлімді оқиғамызбен таныс болыңыз.
Зерттеуге түрткі болған оқиға
Локдаунның екінші айында «Жаһандық жас өзгерткіш-2017» – Елена Новикова Covid-19 дәуіріндегі Қазақстандағы ашықтық пен транспаренттік туралы мақаласын жариялады. (Айтпақшы, сіз осы мақаланың орыс тіліндегі аудармасын Ekonomist.kz сайтынан таба аласыз).
Бұл – твиттерде тағы бір «Жаһандық жас өзгерткіш-2017» – Александр Кожабачимен қысқа пікір алмасуына алып келді.
Бірақ хат алмасу күйінде қалуға тиіс бұл пікірлер күтпеген нәтиже берді. Яғни «дағдарыс кезіндегі жаһандық жас белсенділер» сияқты феноменнің түп-тамырында не жатуы мүмкін екенін түсіну үшін екеуі бірігіп алды.
Пандемия орман өрті сияқты таралған кезде миллиондаған адамның вирус жұқтырып, өлім-жітім көбеюінен біз вирустың таралуына қарсы іс-қимылдың, кем дегенде, вирустың өзі сияқты бір-бірімен байланысты және тез таралуы керек екенін түсіндік.
COVID-19 біздің өмірімізге қалай әсер еткенін бәріміз білеміз және сезініп үлгердік. Бірақ біз пандемияның өзіне қандай әсерімізді тигізе алдық? Нақтырақ айтсақ, бір нәрсені жақсарту үшін не істедік? Әлемнің барлық түкпірінен біріккен әлеуметтік белсенді азаматтар қоғам үшін дәл осы кезде не істей алады?
Сонымен, біз жолға шықтық (үйден шықпай-ақ)…
2020 жылдың мамыр айында дәл осы мәселелер бізді таңғалдырды және жастардың мүмкіндіктері мен әсерін зерттеуге итермеледі. Ол –«Үлкен жиырмалық» (G20 Think 20) академиялық қанатының саммиті басымызды Берлинде қосқаннан кейін үш жыл өткен соң және бүкіл әлемге тарап кеткен және бір-бірінен ажырап қалған жастар еді.
Біз жастар тобының 101 мүшесімен байланысуға тырыстық. Олардың 9%-ымен хабарласу мүмкін болмады, бірақ 66%-ы қоғаммен байланысын үзбепті. Ал біраз уақыттан кейін біздің әріптестеріміздің 9%-ы сұрақтарымызға жауап берді.
Жаппай сауалнамаға қатысты деп айтуға мұндай пайыз сәтті көрсеткіш болып көрінбеуі мүмкін. Алайда, төмендегі инфографикада пандемияның алғашқы 3 айында 101-дің ішіндегі 9%-ы қаншалықты деңгейге жеткенін көрсетеді.
Өзін шектемейтіндердің жасаған шектеулері
Әлемді жақсы жаққа өзгертуге деген шексіз ынта мен амбициясы бар біздің қоғамдастық мүшелеріне қарағанда, біздің зерттеуімізде практикалық шектеулер бар. Ол – жаһандық пандемияның алғашқы үш айында байқалатын ертерек жұмылдыру кезеңін және COVID-19 дағдарысына қарсы іс-қимылды қарастырады. Біз қойылған сұрақтарға жауап қабылдауды ресми түрде 2020 жылдың 29 маусымында тоқтатсақ та, әріптестеріміз шілде айында бізге берген әсерлі цифрлар мен жетістіктерді қазірдің өзінде көбейтіп көрсетуді жалғастырғаны белгілі болды.
Цифрдағы 9-дың күші
Жаһандық локдаунның шамамен үш айы ішінде тоғыз бірдей «Жаһандық жас өзгерткіш» бүкіл әлем бойынша 16 600-ден астам адамның өміріне 1: 1844 қатынасында оң әсер етті. Осылайша, сыни азшылық осы әлемге өз үлесін қосу үшін энергия, ресурстар және know-how өткізгіші бола алатынын дәлелдеді. «Жаһандық жас өзгерткіштер» көптеген секторға араласа алатынымен танымал болған кезде, біздің бөлімнің сараптамасы мен олардың Covid-19 сынақтарына қарсы тұру мүмкіндіктерінің оңтайлы біркелкілігі қай жерде қалай түйісетінін табуымыз керек еді. Бұл бізді: зерттеу, білім беру, еріктілік, фандрайзинг, корпоратив қызмет және әлеуметтік медиа арқылы хабардарлықты арттыру сияқты 5 бағыт бойынша олардың араласу мүмкіндіктерін зерттеуге итермеледі. Бұл инфографикада сіз қоғамның жағдайға әсер ету деңгейін көрсететін сандарды көресіз.
Бірнеше маңызды мәселе
Біз жалғасып жатқан COVID-19 пандемиясына қатысты: сынып кетпеу, төзімді болу, икемділік деген сияқты әртүрлі сөздерді естіп жүрміз. Кейбіреулер бұл вирус әлемді бір жүйеге біріктірді және жаһандандыруды кері кетірді деп мәлімдейді. Алайда, «жеке адамдар оң өзгерістерге қол жеткізуде маңызды рөл атқара алады» деген шындық айқындалды. Өзгерістерге жетелейтін ерік-жігер мен күш «сыни азшылықтан» басталуы мүмкін (Джон Катценбах және т.б. 2018 жыл, «Сыни азшылық»). Алайда, «сыни азшылық» ұғымы өзгерістерге үлес қосуға деген құлшыныспен алға ұмтылатын сыни көзқарастағы адамдар тобын ғана білдірмейді.
Сонымен қатар, бұл сипаттамалардың «мүмкіндігінше қысқа мерзімде… әсер етудің ең жоғары деңгейіне жету үшін тарылған…» «сыни азшылық» мінез-құлқы пен эмоцияларын білдіретінін түсіну керек. Роберт Мориц жоғарыда аталған кітапқа «кіріспесінде» жазғандай, «ең бастысы – кішкенеден бастау: сізге жүздеген идея қажет емес, сіз елестеткен нәрселер туралы нақты бағыты бар топ қажет».
Біз мұны алдын ала түсіндік пе, жоқ па, бірақ сөзбе-сөз «нұсқауларға сәйкес әрекет еттік». Өйткені «Жаһандық жас өзгерткіштер» қауымдастығы іс жүзінде өзгеріс енгізудің бір тар идеясымен
сипатталады. Өзгерістер қажет болған кезде, ол қайда жүрсе де, кім қажет болса да, біздің қауымдастық мүшелері бұл мәселені шешеді. Бұл үшін оларда қандай ресурс бар екені маңызды емес.
Біздің ұйымшыл қоғамдастықтан шыққан 9 адам аз болғандықтан статикалық маңызды үлгі үшін негіз бола алмайды, бірақ бұл кішкентай болып көрінетін топ әлдеқайда маңызды нәрсені дәлелдей алды…
1-сабақ: бірге болғанда ғана оны жеңе аламыз…
Тіпті жабық шекаралармен бөлінген, локдаундармен оқшауланған және уақыт кеңістігінде бөлшектенген біздің (бәріміз бас қосқалы бері 3 жыл өткенін ұмытпаңыз), әлі күнге дейін осы өмірдегі жәй ғана, селсоқ бақылаушылар болмауға деген құлшынысымыз ортақ. Біз мұны кейде өзіміз де байқамастан бірге немесе жалғыз жасадық па белгісіз, бірақ ортақ жауымыз – пандемия және соның салдарынан болған дағдарыспен күресте біріккенбіз.
2-сабақ: бұған ештеңе кедергі бола алмайды
Жаңа қиындықтардан қорықпайтындар ғана жаңа соқпақ жасай алады. «Жаһандық жас өзгерткіштер» өз шешімдерін енгізуге және жаңа, ковидтен кейінгі әлемді қалыптастыруға үлес қосуға тырысқан кезде, олар ауылдық жерлерде жобаларды басқарудағы қиындықтар, электр қуаты өшіп қалған кезде онлайн семинарлар өткізу немесе белгілі бір аумақтарда қолжетімді болмаса да, Medium сияқты платформаларда материалдар жариялау сияқты түрлі қиындыққа тап болды. Бірақ соның бәріне қарамастан, олар жергілікті, ұлттық және халықаралық деңгейде өздерін тыңдата алды.
3-сабақ: біздің кім екенімізді құлшынысымыздан білуге болады
Біздің нақты немен айналысқанымыз маңызды емес. Ең бастысы, бізде үлес қосуға деген құлшыныс бар. Көбінесе белсенді жастар қауымдастықтары өздері жүзеге асыратын қызмет түрлерінің айналасында топтасады. Алайда, өмірде барлық адамзат ортақ жауға тап болған кезде өзгерістерді санатқа бөлуге болмайтынын көрсетеді. Сіз белсенді, кәсіпкер, ҮЕҰ мүшесі, зерттеуші немесе мемлекеттік қызметкер боларсыз? Сіз климаттың өзгеруін бәсеңдетуге тырысасыз ба, босқындарға жергілікті қоғамға қосылуға көмектесесіз бе, білім беру саласында жұмыс істейсіз бе немесе адамдардың денсаулығын сақтауға жан-жақты қол жеткізуге тырысасыз ба? Бұрын сіздің қоғамдық игілікке қосқан үлесіңізді сипаттауға қызмет еткен сұрақтар қазір бір-біріне біріктірілді. Ол: дағдарыстан шығу үшін қандай білім мен білік ұсына аласыз?
Шынайы бейресми көшбасшылардың рөлі
Бұрын айтылған «сыни азшылыққа» қайта оралсақ. ШБК немесе «шынайы бейресми көшбасшылар» ұғымы Катценбахша мәдени өзгерудің басты бағыты болып саналады: Бұл – «ресми лауазымдар мен билік {ресми] иерархиясындағы позицияларына сүйенбестен басқаларға әсер ететін және оларға қуат беретін адамдар».
«Жаһандық жас өзгерткіштер» әлемді өзгеріске ұшырату үшін ресми иерархиядағы ұстанымдарға сүйенбейді. Алайда, олардың көпшілігі «…оны көретін» (өзгерістің құндылығын білетін), «оны қағып алатын» (олардың себептерін түсінетін), «оны қалайтын» (мақсатқа берілгіш) және… қазірдің өзінде «осы ұстаныммен өмір сүретін» бейресми көшбасшылар. Ең бастысы, олардың көпшілігі позитив мінез-құлық пен игі істер «вирустық әсерге» ие болатынына және басқа адамдардың мінез-құлқына да әсер етіп, оң көрініс беретініне» сенеді.
Үміт жолдауы
Жоғарыда келтірілген инфографикада өздеріңіз көрген кейбір сандар белсенді кез келген адамға сіздің ең пайдалы активіңіз – сіздің шешім қабылдай алу қабілетіңіз екенін дәлелдеп береді деп үміттенеміз. Сіздің басыңыздағы білім, қаншалықты жан-жақты болса да, соншалықты сіз тіпті елестете алмайтын дүниелердің өзіне қол жеткізуге көмектеседі. Іске бар ынтаңызбен кірісіп кеткенде, белгіленген міндеттермен сәйкес келетін білім мен біліктілігіңіз жаныңызда болса, ең инновациялық шешімдер мен өршіл нәтижелерге қол жеткізе аласыз. Тіпті ең күтпеген жағдайларда және өзіңіздің қызмет салаңыздан тыс болса да солай болады. Ең бастысы, сіз диаметрі 125 нм болатын вирустан үлкен екеніңізді ұмытпаңыз.
