Былтыр ақпарат кеңістігінде науқастар мен медицина қызметкерлері арасындағы келіспеушілік пен кикілжіңге қатысы бар жағымсыз ақпараттар көп тарады.
Осылардың ішінде медицина қызметкерлеріне күш көрсету оқиғалары да кездесті, соңғы жылдары мұндай 6 оқиға тіркелді, оның төртеуі 2018 жылы болса, 2019 жылы тағы екі оқиға тіркелді. Оқиға стационарлық және жедел медициналық көмек көрсету кездерінде болған. Олардың үштен екісі Қазақстанның оңтүстік аймағында тіркелсе (Алматы, Алматы облысы), 35,4%-ы солтүстікте болған (Нұр-Сұлтан, Павлодар).
Медицина қызметкерлеріне шабуыл жасағандар науқастардың туыстары және медицина қызметкерлерінің қызметтік міндетін атқаруына кедергі келтірген басқа да адамдар. Мысал ретінде Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданында болған жағдайды айтсақ болады, мұнда науқастың туысы медициналық көмек жедел көрсетілмегені үшін қабылдау бөлімінің меңгерушісіне жұдырық ала жүгірген болатын. Павлодарда жедел жәрдем көмегін күткен баланың әкесі жедел жәрдем қызметкерлеріне күш көрсеткен; фельдшер мен санитар жарақат алғанымен, шабуылдаушының үстінен шағымданған жоқ.
Әңгіме тек медициналық қызметтің сапасына ғана қатысты емес. Мұның себебі елдегі өмір сүру деңгейіне көңілі толмайтын халыққа осы наразылығын білдіретін жердің болмауында. Ал медицина қызметкерлері өшін кімнен аларын білмей отырғандарға тап келіп қалады.
Жүйеге шағым түсірушілердің көптігі әлеуметтік-экономикалық реформалардың тығырыққа тірелгенінің белгісі, тіпті, ол шағымның көбі негізсіз болса да.
Айрықша назар аударуды қажет ететін негізгі аспектілер бар. Бұл салалық аспектілер бірінші кезекте халықтың мүддесіне қатысты.
Ақша және бақылау
Соңғы жылдары екі ауқымды мемлекеттік бағдарлама жүзеге асты. Оның бірі – «Саламатты Қазақстан», бұл бағдарлама денсаулық сақтау жүйесінің технологиялық дамуына нәтижелі серпін берді. Нарықтық механизм қалыптасты. Одан кейін жүзеге асқан «Денсаулық» бағдарламасы алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамытуға, емханада көмек көрсету сапасын көтеруге бағытталды. Сонымен бірге міндетті әлеуметтік сақтандыру (МӘМС) жүйесі енгізілді.
МӘМС денсаулық сақтау жүйесіндегі негізгі ойыншыларды өзгертті, бюджеттен тыс қарым-қатынас жүзеге асты. Кейде біз әкімдіктердің экономикалық қарым-қатынаста қоғамдық тапсырысты орындаушы емханалар мен ауруханалардың, яғни көптеген медициналық қызметті көрсетушілердің иесі екенін ұмытып кетеміз. Балансында мұндай ресурсы бар әкімдіктер халықтың сұранысына нәтижелі жауап беруі тиіс. Ал қазір қызметті сатып алушы – Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры (ӘМСҚ).
Әкімдік пен медициналық сақтандыру қорының өзара қарым-қатынасының нәтижелі болуы аймақтағы медициналық көмектің қолжетімді және сапалы болуына ықпал етеді.
Егер қызмет көрсетуші, мәселен, аудандық аурухана немесе емхана міндетін дұрыс атқара алмаса, қор келісімшартты бұзуы керек, ал бұл емдеу мекемесінің банкротқа ұшырауына әкеп соғады. Алайда, жағдайға шынайы қарасақ, қор келісімшартты бұзбайды, өйткені аудандық аурухана медициналық қызмет көрсету бойныша монополист. Егер әкімдік қандай да бір себеппен аурухананың жұмысын тиімді ұйымдастыра алмаса, қордың қолында экономикалық тұрғыдан ықпал жасайтын нақты тетіктер болғаны дұрыс. Осы құралдарды қолдану қоғамның денсаулық сақтау жүйесіне деген сенімінің артуына ықпал етуі тиіс.
Сонымен қатар, денсаулық сақтау саласының қажеттігі үшін балама қаржы көздерін пайдалану мүмкіндігін қарастыруға да тиісті дәрежеде көңіл бөлінуі тиіс. Онкологиялық ауруға шалдыққан науқастарды емдеуге темекі өндірушілердің қаржысын тартатын халықаралық тәжірибе балама қаржы көзіне жарқын мысал бола алады. Біздің елімізде қазір онкологиялық ауруға шалдыққан 180 мыңнан астам науқас бар, өкінішке қарай, олардың саны жылда артып келеді.
Мемлекеттік бағдарламада не нәрсе назардан тыс қалды?
2019 жылдың соңында ҚР Үкіметі 2020-2025 жылдарға арналған Мемлекеттік даму бағдарламасын бекітті. Мемлекеттік бағдарламаны қаржыландыру үшін 6 жылға 3,18 трлн теңге көлемінде қаржы бөлініп отыр. Негізгі мақсат денсаулық сақтау саласында сапалы және қолжетімді қызметпен қамтамасыз ету болып қалып отыр. Ол туу кезіндегі өмір сүру ұзақтығын қамтамасыз ету, 30 жастан 70 жасқа дейін жүрек-қан тамырлары, онкологиялық, созылмалы респираторлық аурулар мен диабеттен болатын мезгілсіз өлім қаупін төмендету, ана мен бала өлімінің деңгейін төмендету және алға қойған міндеттерге жауап беретін басқа да көптеген көрсеткіш арқылы өлшенбек.
Құжат саланы дамытудың негізгі кезеңдерін көрсетіп отыр. Қазақстанда 17 аймақ бар, олар бір-біріне ұқсамайды. Мәселен, Қарағанды облысының аумағы үлкен, онда моноқалалар, өндірістік нысандар көп. Онда тұратын халықтың тығыздығы, белсенділігі Шымкент немесе Ақтөбе облысымен салыстыруға келмейді. Немесе Атырау облысын алайық. Бұл аймақта жылына аурухана секторында 80 мың аурудан айығу оқиғасы тіркеледі. Ал Түркістан облысының бір ғана ауруханасында 45 мың аурудан айығу оқиғасы тіркелген. «Саламатты Қазақстанда» да, «Денсаулықта» да аймақтық бағдарламалар қарастырылмаған.
Әр аймақтың денсаулық сақтау жүйесі өзіндік ерекшелігін есепке ала отырып дамуы тиіс. Орталық және жергілікті атқарушы органдармен меморандум арқылы өзара қарым-қатынас механизмі мен мемлекеттік бағдарламаның іс-шара жоспары арқылы оны жүзеге асыру елдің көрсеткіштеріне негізделеді. Алайда, осы көрсеткіштерге қол жеткізу жолындағы факторлар мен шаралар аймақтық ерекшеліктерге байланысты. Сондықтан да аймақтық денсаулық сақтау жүйесін дамыту үшін кешенді бағдарламалар жасап, қабылдау керек. Олар әкімдіктердің басқаруындағы жергілікті бюджет процесі мен бағдарламасының негізі болуы тиіс.
Social Media