2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын және орта бизнестің (ШОБ) корпоратив табыс салығы (КТС) жергілікті бюджетке келіп түседі. Енді республикалық бюджетке ірі кәсіпкерлік субъектілерінің КТС түсімдері ғана кіреді. Бұл реформа жергілікті бюджет кірісін ұлғайтып, бизнеске қолайлы жағдай жасау есебінен жергілікті атқарушы органдардың салық базасын кеңейтуіне ынталандыруы тиіс деп болжанған. Зерттеу аясында біз осы реформаның 2020 жылғы алғашқы нәтижелерін талдауға тырыстық.
Реформаның жергілікті бюджетке әсері
Реформаның арқасында 2020 жылы жергілікті бюджеттердің жоспары 8%-ға немесе 232 млрд теңгеге асыра орындалды және жергілікті бюджеттердің жалпы кірісі 3,191 млрд теңге болды. Бұл ретте 2020 жылы КТС-тен жергілікті бюджеттерге түсетін түсім 481,6 млрд теңге болды.
Реформаны енгізу әсері кірістер өсімінен байқалып, КТС-тен түскен қаржы жергілікті бюджеттерге түсе бастады. 2020 жылы Қазақстанның жергілікті бюджеттер кірісі 28%-ға, яғни 6-дан 7,7 трлн теңгеге дейін өсті. Ал реформа енгізілгенге дейінгі 2019 жылы ЖІӨ-ге қатысты кірістер мен шығыстар көрсеткіші 9%-дан аспаған болатын (1-сурет). Реформа жасалған соң, 2020 жылдың қорытындысы бойынша ЖІӨ-ге қатысты бұл көрсеткіштер 11,1% және 11,8%-ға дейін өсті. Осылайша, соңғы 10 жылда алғаш рет бұл көрсеткіш 2010 жылғы деңгейден асты.
Бұл ретте жергілікті бюджеттердің экономикалық маңыздылығы салыстырмалы түрде төмен деңгейде – ел экономикасының 11%-ында қалып отыр. Бұл – бюджетті орталықсыздандырудың төмен деңгейде екенін көрсетеді.
1-сурет. Жергілікті бюджеттердің ЖІӨ-ге қатысты кірістері мен шығыстары, %, 2010-2020 жж.
Дереккөз: ҚР Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетендерінің деректері негізінде автордың есебі
Бұл ретте, 2-суретте көрсетілгендей, реформаның енгізілуімен өңірлік бюджеттердің трансферттерге тәуелділігі де өзгерген жоқ. Соңғы жылы трансферттердің үлесі 1%-ға артып, 59% болды.
2-сурет. Жергілікті бюджеттер кірісіндегі түсім үлесі,%, 2010-2020 жж.