Нуриэль Рубини
НЬЮ-ЙОРК – Мен сәуірде қазіргі ақша-несиелік, салықтық-бюджеттік саясаттың өте жұмсақ болуы және ұсыныс саласындағы негативті жағдайлар 1970-жылдардағы стагфляцияға (жоғары инфляция мен рецессия) әкеліп соғуы мүмкін деп ескерткен болатынмын. Шын мәнінде қазіргі қауіп бұрынғыдан да жоғары болып отыр.
1970-жылдары дамыған елдерде және дамушы нарықтардың көбінде қарыз коэффициенттері қазіргі көрсеткіштерден әлдеқайда төмен болған, сондықтан ол кезде стагфляцияны қарыз дағдарысымен байланыстырмайтын. Бірақ 1970-жылдардағы күтпеген инфляция белгіленген мөлшерлеме бойынша номиналды қарыздардың шынайы құнын жойып жіберді. Бұл көп дамыған экономиканың мойнындағы мемлекеттік қарыз көлемін азайтты.
Керісінше, 2007–2008 жылдары болған қаржы дағдарысы кезінде (жеке және мемлекеттік) қарыздың жоғары коэффициенті ауыр несие дағдарысын туғызды. Бірақ одан кейін басталған рецессия инфляцияның төмендеуіне (тіпті тікелей дефляцияға) әсер етті. Несие дағдарысынан жиынтық сұраныста макроэкономикалық шок пайда болды. Ал қазір бұл соққы ұсыныс саласына тиюі мүмкін.
Осылай бізге 1970 және 2007–2010 жылдары болған стагфляциялық кезеңдердің қиын мұрасы қалды. Қарыз коэффициенттері 1970-жылдармен салыстырғанда әлдеқайда жоғары. Еркін экономикалық саясат пен ұсыныс саласындағы негативті шоктан дефляция емес, инфляция туып, алдағы бірнеше жылда стагфляциялық қарыз дағдарысының алғышарттарын қалыптастыруы мүмкін.
…Еркін ақша-несиелік және фискалды саясат апатқа ұшырауға аз қалған поездың бу қозғалтқышы сияқты активтер мен несие бағасының өсуіне әсер етеді. Мұның белгілері қазірдің өзінде баға мен табыс арасындағы айырмашылықтан, капитал қаупі сыйақысының төмен болуынан, тұрғын үй және технология саласындағы активтер бағасының қымбаттауынан, биржаға шығуды жоспарлап отырған жекеменшік компаниямен бірігу үшін құрылған субъектілердің қарқынды өсуінен, криптосектор, табысы жоғары корпоративті қарыз, несиелік міндеттемелер, жекеменшік капитал мен «мемдер акциясынан» (Gamestop) және күндізгі биржа саудасынан көрінеді. Бір сәтте бұл бум шырқау шегіне жетіп, «Мински сәті» (активтер бағасының күрт төмендеп, өсім фазасының аяқталуы. – Ред.) туып, ақша-несиелік саясаттың қатаңдауы құлдырауға себеп болады.
Бірақ… (орталық банктердің) актив бағасының өсуіне әсер етіп отырған дәл осы еркін саясаты тұтынушылық бағалар инфляциясына ықпал етеді. Бұл әр жолы ұсынысқа қатысты негативті шок туғанда стагфляцияға жол ашатын болады. Мұндай соққыға протекционизм саясаты, экономикасы дамыған немесе енді қалыптасып келе жатқан елдердегі демографиялық қартаю, дамыған мемлекеттердегі иммиграциялық шектеулер, ғаламдық тауар жеткізу тізбегінің ыдырауы әсер етті.
…Қытай-АҚШ арасындағы қарама-қайшылық әлемдік экономикаға бірнеше бөлікке ыдырау қаупін төндіреді. Онсыз да климаттық өзгерістер мен COVID-19 пандемиясы әлем елдерін өз алдына өмір сүруге дағдыландыра бастады. Бұған инфрақұрылымға жасалатын кибершабуылдардың өндіріске әсерін және теңсіздікке қатысты саяси-әлеуметтік реакцияны қоссаңыз, макроэкономикалық құлдыраудың рецептісі шығады.
Орталық банктер іс жүзінде тәуелсіздігін жоғалтты, оларда қарыз дағдарысының алдын-алу үшін үлкен бюджет тапшылығын монетизациялаудан басқа таңдау болған жоқ. Жекеменшік және мемлекеттік қарыздар күрт өскендіктен, орталық банктер қарыз қақпанына түсті. Алдағы бірнеше жылда инфляция артқан сайын орталық банктер дилеммаға кезігеді. Олар біртіндеп дәстүрлі емес саясаттан бас тартып, инфляцияға қарсы күресті күшейтсе, жаппай қарыз дағдарысы мен ауыр рецессия қаупіне тап болады. Ал жұмсақ ақша-несиелік саясатты ұстанса, ұсынысқа қатысты келесі негативті шок кезінде екі еселенген инфляция мен терең стагфляцияға жол ашуы мүмкін.
Бірақ екінші сценарий орындалған күннің өзінде саясаткерлер қарыз дағдарысының алдын ала алмайды. Күтпеген инфляция дамыған елдердің белгіленген мөлшерлемедегі номиналды мемлекеттік қарызының бір бөлігін жойып жіберуі мүмкін (1970-жылдары солай болған), бірақ дамушы нарықтардың шетелдік валютамен алынған қарыздары сол күйі қалады. Дамушы елдердің көбіне дефолт жариялап, қарыз шарттарын қайта қарауға тура келеді.
…Экономикасы дамыған елдердегі жекеменшік қарыздар тұрақсыз болады (2008 жылғы бүкіләлемдік қаржы дағдарысынан кейін солай болған), ал олардың спрэдтері әлдеқайда қауіпсіз мемлекеттік облигациялармен салыстырғанда күрт өседі, бұл дефолттың тізбек реакциясын туғызады. Бірінші болып қарызы көп корпорациялар мен көлеңкелі банктердің ессіз кредиторлары құлайды. Олардың артынша қарызы бар шаруашылық субъектілері мен оларға қарыз берген банктер тоқырайды.
Әрине, инфляция күрт өссе, ұзақмерзімді қарыз төлемдері басында азайып, ал орталық банктер артта қалып кетеді. Бірақ уақыт өте келе бұл шығындар үш фактордың әсерімен өседі. Біріншіден, жекеменшік және мемлекеттік қарыздар тәуелсіз және жекеменшік пайыздық мөлшерлемелердің спрэдін кеңейтеді. Екіншіден, инфляцияның өсуі және белгісіздіктің күшеюі инфляциялық қауіп сыйақысының өсіміне әсер етеді. Үшіншіден, кедейлік индексінің артуы (инфляция мен жұмыссыздық деңгейінің қосындысы) «Волкер сәтін» талап етеді.
Федералды резерв жүйесінің бұрынғы төрағасы Пол Волкердің 1980–1982 жылдары инфляцияға қарсы жүргізген белсенді күресінің нәтижесінде АҚШ-та екі еселенген құлдырау, қарыз дағдарысы болып, Латын Америкасы он жылын жоғалтып алды. Қазір қарыздың ғаламдық коэффициенті 1970-жылдармен салыстырғанда үш есе жоғары кезде инфляцияға қарсы кез келген саясат салмақты рецессияға емес, депрессияға әкеледі.
Мұндай жағдайда орталық банктерге инфляцияға қарсы күрес саясатын пайдалану да, пайдаланбау да зардабын тигізеді. Көп мемлекеттің үкіметі жартылай төлем қабілетінен айырылады. Сондықтан банктерді, корпорациялар мен шаруашылықтарды құтқара алмайды. Бүкіл әлемде ғаламдық қаржы дағдарысынан кейін тәуелсіз мемлекеттер мен еурозонадағы банктердің құлауы қайталанады. Олар өзімен бірге шаруашылық субъектілерін, корпорациялар мен көлеңкелі банктерді де ала кетеді.
Қазір поездың біртіндеп апатқа ұшырауынан қашып құтылу мүмкін еместей көрінеді. Жақында Федералды резерв жүйесінің позициясын өзгертуі де еш нәтиже бермейді. Федералды резерв жүйесі 2018 жылдың желтоқсан айынан бастап (бұл кезде қор және несие нарығының құлауынан федералды резерв жүйесі COVID-19 дағдарысынан бір жыл бұрын өз саясатын қатаңдатуға мәжбүр болды) қарыз қақпанында отыр. Инфляция өсіп, стагфляциялық шок жақындаған сайын аталған қаржы институты одан да үлкен қақпанға түсті.
Еуропа орталық банкі, Жапония банкі, Ұлыбритания банкі де дәл осындай жағдайды басынан өткерді. 1970-жылдарғы оқиғаларды еске салатын стагфляция көп ұзамай бізге 2008 жылдан бері жақсы таныс қарыз дағдарысына жеткізеді. Мәселе, мұның қандай жағдайда емес, қашан басталатынында болып отыр.
Нуриэль Рубини Roubini Macro Associates төрағасы және Atlas Capital Team бас экономисті.
Social Media