Қазір қоғамдық-саяси пікірталас алаңында әлеуметтану зерттеулерІ тақырыбы көп талқыланады. Өзектілігі неде?
Бірінші себеп – бұл саланың басқалармен салыстырғанда «монетизацияланғанында» болса керек. Бұл жайында 23 желтоқсанда өткен «Орталық Азия елдері әлеуметтану айнасында: өзекті бағыттар» атты халықаралық онлайн брифингте аталды. Осылай десек те, қолға түскен мәліметтер көбінесе жабық болып келеді. Яғни, зерттеулердің қаншалықты сапалы жүргізілгенін, жүзеге асырылған зерттеулердің пайдалы тұстары қаншалықты екенін білу мүмкін бола бермейді.
Екіншіден, пафос десек те, саяси шешімдер қабылдау барысында қоғамдық пікірдің зор рөлге ие екенін мойындау керек. Қазір қоғамдық пікір институты қалыптасып келеді. Мұны кейбір тақырыптар төңірегінде қызу талқы туып, әлеуметтік желілерде наразылық көбейіп бара жатқан кезде мемлекеттік құрылымдардың бірден назар аудара бастайтынынан байқауға болады.
Әрине, мұнымен қатар тағы бірқатар фактор бар. Дегенмен, осы аталған екі фактордың салмағы басым. Бүгінгі күні ғылыми болсын, тәжірибелік болсын, кез келген жобаны жүзеге асыру барысында әлеуметтік зерттеу жүргізудің міндетті талапқа айналуынан олардың жағдайға деген ықпалы көрінеді.
Қазір әлеуметтанудың «гуманитар ғылымдар патшасына» айналғанына бәс тігуге болады. Қалай дегенмен де, Оның маңызы ешқашан қазіргідей салмақты болмаған.
Бірақ бір қызығы, полстерлер мен әлеуметтанушылардың жұмысының маңызы артқан сайын елдегі әлеуметтану ғылымы дамып кеткен жоқ.
Бұл пікірмен Қазақстанның жетекші әлеуметтанушылары да келіседі. Олар ең алдымен жүргізілетін зерттеулердің теориялық деңгейінің төмендігін, жалпы алғанда елде әлеуметтану теориясының дамымай отырғанын, рефлекия мен зерттеулер әдіснамасының жоқтығын алға тартады.
Бізде теоретик әлеуметтанушылар мен халық арасында сауалнама жүргізумен айналысатын ұйымдар мен жеке адамдар, полстерлердің қызметін жалпы әлеуметтану зерттеулері деп атау белең алған. Осылай дей тұрып, халық пікірін сұрап білу – сұранысқа ие индустрия, әлеуметтану сауалнамасыз да дами беретін академиялық ғылым деп те қатар қарастырылады.
Қаржылай қолдау көрсетіліп, оны бақылауға алатын мемлекеттің әрекеті индустрияның қызметін қатты өзгертіп жібереді. Бұл сала аясында ең бастысы сенімді ақпарат пен зерттеулердің теория-әдіснамалық базасының дәйектілігі маңызды.
Отандық әлеуметтанушылардың айтуынша, тендер жүйесі демпингке ұшыратады. Оның аяғы әлеуметтанушылар қызметінің маңызы төмендеп, жалпы кәсіби қауым ортасында кері әсерін тигізуіне алып келеді.
Осы факторлардың барлығы әлеуметтануды тек қоғамдық пікірдің таразысы ретінде қабылданып, жалаң цифр жинаушылар етіп көрсетуіне немесе мемлекеттік құрылымдардың ақпараттық-талдаушы көмекшісіне айналуына итермелейді.
Ал қазіргі процестерді түсіну, қоғамда болып жатқан белгілі бір құбылыстарға байланысты сұрақтарға жауап беруде қазақстандық әлеуметтану қауқарсыз.
Бұл жерде, әлеуметтану теориясы – жаппай әлеуметтік құбылыстардың теориясы, бұл оның мәні екенін айта кету артық емес.
